Hırdavat ne olur? Güç, kurumlar ve ideolojinin küçük parçaları
Bir siyaset bilimci için “hırdavat” yalnızca çivi, vida, pense değildir. Bu kelime, toplumsal düzenin nasıl kurulduğuna, gücün hangi ellerde biriktiğine, sistemin kendini nasıl onardığına dair derin bir metafor taşır. Hırdavat, bir düzenin küçük ama vazgeçilmez parçalarıdır; tıpkı devletin bürokrasisi, yasaları ve ideolojik araçları gibi. Her biri kendi başına önemsiz görünse de, bir araya geldiklerinde iktidarın işleyen mekanizmasını oluştururlar.
Hırdavatın politik anlamı: küçük parçalarla büyük düzen
Bir devleti düşünün. Anayasası bir çerçeve, yasaları bağlantı vidaları, bürokratları ise sistemi bir arada tutan somun ve civatalardır. Hırdavat bu anlamda, iktidarın mikro mimarisidir. Tıpkı bir dolabı ayakta tutan görünmez bağlantılar gibi, bir toplumu da sürdüren görünmez yapısal öğeler vardır: kurumlar, kurallar, ritüeller, alışkanlıklar.
Michel Foucault’nun güç analizini hatırlayalım: Güç, sadece yukarıdan aşağıya inen bir emir değil, her yere nüfuz eden bir ilişkiler ağıdır. “Hırdavat ne olur?” sorusu tam da bu noktada politik bir boyut kazanır. Çünkü hırdavat, yalnızca nesneleri değil, insanları, kimlikleri ve davranış biçimlerini birbirine bağlayan araçları da simgeler. Devletin vidaları kadar toplumun vidaları da vardır; biri kurumlarla, diğeri toplumsal normlarla çalışır.
İdeoloji ve hırdavat: zihinsel montajın araçları
Althusser’in devletin ideolojik aygıtları kavramı, hırdavatın siyasal doğasını açıklamak için mükemmel bir çerçevedir. Okullar, medya, din kurumları, hatta aile yapısı bile bireyi sisteme “vida” gibi sabitler. Bu bağlamda hırdavat, ideolojinin somutlaştığı mikro unsurlardır. Bir evdeki menteşe nasıl kapıyı yerinde tutuyorsa, ideoloji de bireyin düşünce kapılarını belirli bir çerçevede tutar.
Peki ya bu vidalar gevşerse? Toplumsal sistemler, tıpkı paslanan bir kapı menteşesi gibi gıcırdamaya başlar. Demokrasi krizleri, kurumların erozyonu, bireysel güvensizlik ve toplumsal kutuplaşma hep bu gevşeyen bağlantıların belirtileridir.
Eril güç, dişil katılım: hırdavatın cinsiyeti
Siyaset bilimi literatüründe güç genellikle erkek egemen bir dilde anlatılır: strateji, kontrol, merkezileşme, sahip olma. Oysa toplumsal dönüşüm, yalnızca iktidarın bu hiyerarşik biçimiyle değil, kadınların demokratik katılım odaklı, yatay ilişkilere dayanan etkileşim biçimleriyle de gerçekleşir.
Bir erkek politik aktör, hırdavatı güçle özdeşleştirir; “sistemi sıkı tutmak” onun önceliğidir. Kadın ise aynı yapıya farklı yaklaşır: o, gevşemiş bir bağlantının kırılmasını değil, yeniden bağlanmasını ister. Hırdavatın cinsiyetsiz görünen doğası burada siyasallaşır. Erkek düzeni kurar, kadın onu işler kılar; biri yapıyı güçlendirir, diğeri o yapıya anlam kazandırır.
Bu noktada provokatif bir soru soralım: Demokrasi, erkeklerin kurduğu bir sistem mi yoksa kadınların sürekli onardığı bir yapı mı?
Kurumlar, vatandaşlık ve hırdavatın sürekliliği
Devletin kurumları, vatandaşların eylemleriyle ayakta kalır. Vatandaşlık, bu mekanizmanın çalışmasını sağlayan etik bir bağlantı unsurudur. Oy vermek, vergi ödemek, kamusal alanda sorumluluk almak… bunların hepsi toplumsal hırdavatın küçük ama hayati parçalarıdır. Her vatandaş kendi payına düşen vidayı sıkmazsa, sistem sarsılır.
Bu durum siyaset teorisinde “kurumsal dayanıklılık” olarak bilinir. Bir rejim, yalnızca anayasayla değil, bireylerin o anayasaya inancıyla ayakta kalır. Hırdavatın gevşememesi için gereken şey, katılım ve güvendir.
Sonuç: Hırdavat, toplumun görünmeyen siyaseti
Hırdavat ne olur? O, bir sistemin sürekliliğini sağlayan görünmez güçtür. Bir evin sağlamlığını belirleyen vidalar gibi, bir toplumun da dayanıklılığı küçük bağlantı noktalarına bağlıdır. Devletin gücü merkezde toplanabilir, ancak istikrar, bu gücü destekleyen milyonlarca küçük parçaya—vatandaşlara, kurumlara, ilişkilere—dayanır.
O halde son bir soru daha: Hırdavat mı sistemi taşır, yoksa sistem mi hırdavatı? Belki de cevap, iktidarın değil, katılımın elindedir. Çünkü gerçek güç, merkezde değil; bağlantılarda, yani hırdavatta gizlidir.